De overheid trekt zich terug en bezuinigt fors op zorg en sociaal werk. Moeten de diaconieën de overheid wijzen op de gevolgen van dit beleid of de gaten in het sociale vangnet vullen? Het is tijd voor een diaconie nieuwe stijl.
Langzaam wordt een slapende reus wakker binnen de kerken. Land- en kerk breed. Deze tijd van schuivende panelen in onze samenleving daagt diaconieën uit om een nieuwe positie te bepalen. Ze moeten de vraag beantwoorden welke diaconale rol gewenst is nu de overheid een terugtrekkende beweging maakt, decentralisatie van taken doorzet en verregaand bezuinigt op zorg, welzijn en sociaal beleid.
Dit spoor is fors ingezet en velen vrezen dat het proces nog harder en sneller gaat na alle alarmerende cijfers van overheidstekorten. Bezuinigen is echter niet de enige drijfveer. De veranderde visie op de rol van de overheid en de samenleving is een sterk motief achter de huidige transitie.
Die transitie stelde bij de komst van de WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning) de vraag aan diaconieën of ze hun eigen rol zichtbaarder en sterker wilden oppakken in het lokale veld van zorg en welzijn. Of hun burgerlijke gemeente dat nu stimuleerde of niet.
De WMO bestaat nu al een paar jaar. In aantal plaatsen was het een eerste vingeroefening die beperkt bleef tot af en toe een overleg tussen de kerken en de lokale overheid. In andere plaatsen stimuleerde het de samenwerking of zelfs het starten van een nieuw initiatief.
Een prachtvoorbeeld kwam ik aantal weken geleden tegen, toen ik voor Kerk in Actie op bezoek was bij KSA, het protestants diaconale werk in Rotterdam. Ik was te gast bij hun vrijwilligersinitiatief ‘De Buren’. Deze flat biedt mensen tijdelijk een woonplek als ze ontslagen worden uit een ziekenhuis en geen netwerk hebben van buren of familie voor de nodige zorg en aandacht om het gewone leven weer op te pakken. Hierdoor wordt de dure tussenstap, verblijf in een verpleeghuis, overgeslagen.
Op mijn vraag hoe ze op dit idee gekomen waren, was het antwoord klip en klaar: “De WMO daagde ons uit om onze verantwoordelijkheid op te pakken voor medeburgers die het moeilijk hebben’’. En met dit antwoord schieten we midden in de roos.
Gatenkaas
Wat is het diaconale en daarmee missionaire antwoord van de kerk op de huidige maatschappelijke ontwikkelingen? Zeker nu alles in een stroomversnelling komt. Goede zorg staat op de tocht voor kwetsbare groepen. Het sociale vangnet dat de overheid wordt steeds meer een gatenkaas, want sommige groepen kunnen er geen aanspraak op doen of in mindere mate.
Er is minder begeleiding voor wie werk wil vinden of net even ondersteuning nodig heeft bij hun baan. Armoede neemt toe en ook het aantal mensen met schulden. Meer dan een kwart van de huishoudens in Nederland heeft betalingsachterstanden, waarvan het merendeel te maken heeft met rekeningen die blijven liggen voor de ziektekostenverzekering, de huur en kosten voor elektriciteit en gas.
Voor Kerk in Actie en de vele diaconieën is helder dat de groei van de tweedeling in onze samenleving door eenzijdige bezuinigingen niet gewenst is. Het staat haaks op een solidaire samenleving waarin ieder mens telt. En daarmee staat het haaks op wat het evangelie ons voorhoudt.
Dit signaal aankaarten, zal meer dan ooit nodig zijn. Bij voorkeur met concrete gezichten van mensen in kwetsbare situaties die de gevolgen in beeld brengen van het huidige beleid voor hun dagelijkse realiteit.
Geen toeschouwer
Tegelijk vraagt het om een eigen antwoord. We moeten niet als toeschouwer aan de kant roepen dat het anders moet. We moeten meespelen binnen die samenleving met als doel deze menswaardiger en zorgzamer te maken. Diaconie nieuwe stijl kan ervoor zorgen dat de profetische taak van de kerk hand in hand gaat met het aanboren van het potentieel aan vrijwillige inzet binnen kerken én van verwante medestanders voor allerlei maatschappelijke initiatieven die mensen vooruit helpen.
Zo zijn ze in staat met hun talenten hun eigen verantwoordelijkheid te nemen. Maar dan wel in een netwerk, waarbij de reguliere organisaties en de lokale overheid aan hun eigen rol en verantwoordelijkheid worden gehouden.
In het werk voor ex-gevangenen vanuit Exodus, bij de zorg voor daklozen, prostituees, jongeren in achterstandwijken, vluchtelingen die uitgeprocedeerd zijn, bij initiatieven waarbij vrijwilligers de ander achter hun voordeur helpen met iets wat ze zelf niet kunnen en bij het nieuwe interkerkelijke initiatief SchuldHulpMaatje zien we dat het ons verder brengt.
Dichtbij mensen, dichtbij het hart van het evangelie, dichtbij het werken aan perspectief en het bieden van hoop en daardoor een sterk kerkeigen eigentijds antwoord.
Carla van der Vlist
* Carla van der Vlist is teamleider Kerk in Actie Binnenland, het diaconale en zendingswerk van de Protestantse Kerk in Nederland.
* ‘Diaconie nieuwe stijl’ is vandaag het thema van de jaarvergadering van de Federatie van Diaconieën, www.federatie-diaconie.nl